Yıldız Teknik Üniversitesi, Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi bünyesinde yürütülen ve insanlık tarihinin en büyük bilimsel girişimlerinden biri olan Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı (FCC) programına katıldı.
YTÜ’nün FCC’ye katılımı; Türkiye’nin bilimsel katkısını güçlendirecek, üniversitenin uluslararası Ar-Ge kapasitesini artıracak, genç araştırmacılarımıza küresel projelerde aktif rol alma fırsatı sunacak.
Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ), bilim dünyasındaki öncü rolünü pekiştiren Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nin (CERN) CMS ve ALICE deneylerindeki mevcut üyeliğinin ardından şimdi de CERN tarafından yürütülen Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı (FCC-Future Circular Collider) programına katılım sürecini tamamladı. Bu katılım, YTÜ’nün küresel bilim ağlarındaki etkinliğini ve Türkiye'nin bilimsel diplomasideki gücünü bir üst seviyeye taşıdı.
İşbirliğinin temelleri, YTÜ Rektörü Prof. Dr. Eyüp Debik'in 2 Haziran 2025’te CERN'e gerçekleştirdiği ziyaretle atıldı. Bu ziyaret sırasında Rektör Debik, CERN'deki mevcut çalışmaları ve araştırma altyapılarını yerinde inceleyerek, FCC anlaşmasının ön görüşmelerini yürüttü ve iş birliği için zemin hazırladı.
Anlaşmanın imzaları, ön görüşmelerin ardından tarafların takvimlerine uygun olarak farklı tarihlerde atıldı. YTÜ Rektörü Prof. Dr. Eyüp Debik, anlaşmayı 23 Temmuz 2025 tarihinde imzalarken, FCC Projesi Direktörü Prof. Dr. Michael Benedikt ise 28 Ağustos 2025 tarihinde CERN adına protokole imza atarak iş birliğini resmiyet kazandırdı.
YTÜ Fizik Bölümü Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Bora Işıldak, Prof. Dr. Deniz Sunar Çerçi ve Prof. Dr. Salim Çerçi'nin CERN’de düzenlenen mutabakat zaptı imza törenine, FCC Projesi Direktörü Prof. Dr. Michael Benedikt’in yan sıra Türkiye FCC Temsilcisi Prof. Dr. İlkay Türk Çakır'ın da katılım gösterdi.
“Bilim, insanlığın ortak geleceğine yön veren bir meşaledir”
YTÜ Rektörü Prof. Dr. Eyüp Debik, üniversitenin bu tarihi adımıyla ilgili olarak, “Yıldız Teknik Üniversitesi olarak bilim sahasındaki çalışmalarımıza yeni ve parlak bir sayfa ekledik. CERN ile yıllardır devam eden yakın temasımız ve iş birliğimiz, insanlığın en büyük keşif projelerinden biri olan FCC’ye ortak olmamızla taçlandı. Bu katılım, akademisyenlerimiz ve genç araştırmacılarımız için yalnızca bir laboratuvar kapısını aralamakla kalmıyor, aynı zamanda onları bilginin sınırlarının yeniden çizildiği küresel bir ağın en önemli aktörlerinden biri haline getiriyor. Artık akademisyenlerimiz ve öğrencilerimiz, evrenin oluşumuna dair en temel sorulara yanıt arayan bir projenin doğrudan içinde yer alarak teorik bilgiyi pratiğin en ileri seviyesinde deneyimleme fırsatı bulacak. Bizim için bilim, insanlığın ortak geleceğine yön veren bir meşaledir. Bu meşaleyi en ileriye taşıma sorumluluğuyla, evrenin en derin sırlarını keşfetme yolculuğunda yerimizi alıyoruz. Bu süreçte emeği geçen YTÜ Fizik Bölümü öğretim üyelerimiz Prof. Dr. Bora Işıldak, Prof. Dr. Deniz Sunar Çerçi ve Prof. Dr. Salim Çerçi'yi gönülden tebrik ediyor, katkılarından dolayı Türkiye FCC Temsilcisi Prof. Dr. İlkay Türk Çakır'a teşekkür ediyorum. Atılan imzaların ülkemize ve bilim camiamıza hayırlı olmasını diliyorum” dedi.
Yeni Bir Çağın Eşiği: 100 Kilometrelik Dev Çarpıştırıcı
Mevcut Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nın (LHC) bilimsel ve teknolojik mirası üzerine inşa edilecek olan Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı (FCC), yaklaşık 100 kilometrelik çevresiyle insanlık tarafından tasarlanan en büyük bilimsel enstrüman olacak. Proje, Higgs bozonunun özelliklerinin çok daha yüksek bir hassasiyetle incelenmesinden karanlık madde araştırmalarına kadar modern fiziğin en büyük gizemlerine ışık tutmaya kadar geniş bir yelpazede çığır açıcı keşiflere kapı aralamayı hedefliyor.
Türkiye'nin Bilimsel Gücüne Stratejik Katkı
Yıldız Teknik Üniversitesi’nin FCC’ye katılımı Türkiye’nin bilimsel katkısını güçlendirecek, üniversitenin uluslararası Ar-Ge kapasitesini artıracak ve genç araştırmacılara küresel projelerde aktif rol alma fırsatı sunacak. İş birliği, lisansüstü öğrencileri ve genç araştırmacılar için dünyanın en parlak zihinleriyle birlikte çalışma ve kendilerini geliştirme imkanı oluşturacak.
Bu iş birliğiyle birlikte YTÜ'nün, parçacık fiziği, hızlandırıcı teknolojileri, dedektör sistemleri ve ilgili mühendislik alanlarında uluslararası uzmanlarla birlikte çalışması ve projeye bilimsel çıktı sağlaması bekleniyor. Türkiye için bu adım, bir araştırma projesine katılımın ötesinde, genç bilim insanlarının yetiştirilmesi ve teknoloji transferi açısından da büyük önem taşıyor.
YTÜ’nün CERN Çalışmaları
YTÜ, CERN ile yürüttüğü iş birlikleriyle bilim dünyasında öne çıkıyor. YTÜ, Mayıs 2023’te, temel parçacıkları ve onları yöneten kuvvetleri araştırmak amacıyla CERN’deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nda (LHC) kurulan iki büyük ve çok amaçlı dedektörden biri olan CMS deneyine katıldı. CMS HCAL Veri Kalitesi İzleme grubunda görev alarak çevrim içi ve çevrim dışı veri alımı operasyonlarını yürüten YTÜ ekibi, ayrıca HGCAL projesine backend elektroniği sistem geliştirme, Dedektör Performans Grubu çalışmaları ve Validasyon–Veri Kalitesi İzleme sorumluluklarıyla önemli katkılar sundu. Grup, mühendislik alanındaki akademisyenlerin katkılarıyla DCS (Dedektör Kontrol Sistemi) ve backend elektroniği gibi alanlarda görev alıyor. Yüksek parlaklık LHC koşullarında güvenilir dedektör çalışması için kritik öneme sahip DCS geliştirmeleri de grup, gerçek zamanlı veri işleme kapasitesini artıracak yeni bir Non-Zero Suppression firmware mimarisi üzerinde çalışıyor.
Ekim 2023’te ise İstanbul’da düzenlenen Yüksek Enerji Fiziği Çalıştayı’nda ise YTÜ araştırmacıları, CMS Deneyi kapsamında yürüttükleri jet fiziği ve Standart Model analizlerini sundu.
Şubat 2024’e gelindiğinde YTÜ, CERN’in ağır iyon fiziğine odaklanan ALICE Deneyi’ne Türkiye’den kabul edilen tek üniversite oldu. Bu sayede YTÜ’lü akademisyenler ve öğrenciler, evrenin ilk anlarında oluşan kuark-gluon plazma üzerine araştırmalara doğrudan katkı vermeye başladı.
Araştırmaların yanı sıra YTÜ Yıldız Teknopark da 2022’den itibaren CERN’in girişimcilik programı CERN Venture Connect (CVC)’de Türkiye’deki tek partner olarak yer alıyor. Bu iş birliğiyle, CERN’de geliştirilen ileri teknolojiler sağlık, enerji ve veri bilimi gibi alanlarda Türk girişimcilerin kullanımına açılmış oldu.
CERN Hakkında
Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN), Fransızca "Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire" ifadesinin kısaltmasıdır. 1954 yılında kurulan ve merkezi İsviçre-Fransa sınırındaki Cenevre'de bulunan CERN, dünyanın en büyük ve en prestijli parçacık fiziği laboratuvarıdır. Temel amacı, maddenin en küçük yapı taşlarını ve onları bir arada tutan temel kuvvetleri anlamaktır. Bu amaç doğrultusunda, dünyanın dört bir yanından gelen binlerce bilim insanı, dünyanın en büyük ve en karmaşık bilimsel cihazları olan parçacık hızlandırıcılarını ve dedektörlerini kullanarak evrenin sırlarını araştırmaktadır.
Avrupa'nın ilk ortak girişimlerinden biri olan CERN, bugün 25 tam üye ve aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 8 ortak üye ülkelerle bilimin sınırlarını zorlayan uluslararası bir iş birliği modelidir. CERN, sadece temel bilimlerdeki keşifleriyle değil, aynı zamanda geliştirdiği teknolojilerle de insanlığa hizmet etmektedir. İnternetin doğuşunu sağlayan World Wide Web (www) protokolü, CERN'de bir bilgi paylaşım projesi olarak geliştirilmiştir.
Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı (FCC- Future Circular Collider), CERN'in Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) görevini tamamladıktan sonra devreye girmesi planlanan yeni nesil parçacık hızlandırıcısı projesidir. Yaklaşık 100 kilometrelik bir yeraltı tünelinde kurulması hedeflenen FCC, LHC'den katbekat daha yüksek enerjilere ve hassasiyete ulaşarak parçacık fiziğinde yeni bir çağ başlatmayı amaçlıyor. Proje, Higgs bozonunun keşfiyle ortaya çıkan yeni sorulara yanıt aramak, karanlık madde ve karanlık enerji gibi evrenin büyük gizemlerini çözmek ve Standart Model'in ötesindeki yeni fizik kanunlarını keşfetmek gibi iddialı hedeflere sahip.
Projenin iki aşamalı olarak hayata geçirilmesi planlanıyor. İlk aşamada 2040'ların sonunda bir elektron-pozitron çarpıştırıcısı (FCC-ee) ile hassas ölçümler yapılacak, ardından aynı tünel altyapısı kullanılarak 2070'lerde çok daha yüksek enerjili bir proton-proton çarpıştırıcısı (FCC-hh) inşa edilecek. FCC, ileri teknoloji, mühendislik ve uluslararası iş birliği alanlarında insanlığın ortak birikimini ileriye taşıyacak dev bir girişim olarak öne çıkıyor.
